Kristien Hemmerechts schrijft de memoires van haar buurmeisje en stelt vast dat de herinnering een breiwerk met losse steken is.
'Zeg me wat je je herinnert en ik zal je zeggen dat je geheugen niet deugt.' Kristien Hemmerechts poneert het, lichtjes provocatief, in haar essay-annex-memoiresKronkelpaden van het geheugen . We weten natuurlijk wat ze bedoelt: het geheugen is geen archief waar feiten netjes gerangschikt opgeslagen liggen. Het is een levend organisme dat dingen zoek maakt of net in de schijnwerpers zet, naargelang het ons uitkomt. Het is een internetzoekrobot met toegevoegde emotionele waarde. Laat twee van die menselijke zoekrobots hun licht schijnen over hetzelfde verleden en dat verleden zal anders kleuren.
Hemmerechts neemt de proef op de som: ze schrijft de memoires van haar buurmeisje Mischa aan de hand van eigen en andermans herinneringen. Mischa's leven begint gezegend: een hecht gezin in een prachtig huis, bohemienouders, liefhebbende zusjes. Maar een voor een vallen de dominostenen. Mischa's ouders scheiden, ze faalt als rechtenstudent en wordt depressief. Als ze trouwt met haar grote liefde volgen acht miskramen, twee kinderen en de diagnose leukemie. Mischa sterft op haar veertigste, zonder echt afscheid te hebben genomen.
Dat zijn de feiten, maar wie was Mischa? Afhankelijk van de bron was ze 'gesloten als een oester' (Kristien), 'te braaf, een engel' (haar vader), 'heel onzeker' (haar man), 'een sexy poppetje' (een vriendin).
Blinde vlek
Uit dagboeken en brieven valt met de beste wil van de wereld geen eenduidige persoonlijkheid te distilleren. Mischa dweept kinderlijk met haar ouders, en verder met nagellak en Cosmopolitan . Ze is als een blinde vlek waarrond anderen theorieën spinnen, die ze opvullen met 'herinneringen' aan vermoede diepgang, verdrongen woede, onuitgesproken laatste woorden. Ook Hemmerechts krijgt geen greep op haar onderwerp. Je voelt haar frustratie als ze vaststelt hoe onbetrouwbaar het geheugen van familie en vrienden is. Niet alleen in de details, ook in de grote lijnen van een leven: 'Bij elk interview een schokkende en ontluisterende confrontatie met hoe weinig mensen, zelfs mensen die heel veel van die persoon gehouden hebben, zich over hem of haar herinneren.'
Maar ook bij mensen die in geuren en kleuren herinneringen ophalen, is wantrouwen op zijn plaats. Zo geraakt Hemmerechts' moeder niet uitgepraat over de Tweede Wereldoorlog - en ook niet over Het verdriet van België , geschreven door haar streek- en leeftijdgenoot Hugo Claus. Maar was zij écht aanwezig bij de executie van Verdinaso-leider Joris Van Severen? En is haar Walle-bij-Kortrijk hetzelfde als het Walle uit Claus' roman?
Warm houden
'To spin a yarn ' zeggen de Engelsen, een draad tot een stuk stof weven, maar het betekent ook een verhaal weven. Dat doet het geheugen met herinneringen, het weeft ze tot een eenheid, een identiteit. 'Als een trui die we breien om ons warm te houden. Zelfs wanneer het een droevig levensverhaal is, dan nog houdt de trui ons warm.'
Zo'n truitje breide Hemmerechts ook van en voor haar overleden echtgenoot, de dichter Herman de Coninck, in haar essayTaal zonder mij . InKronkelpaden van het geheugen recycleert ze, soms letterlijk, anekdotes en gedichten uit die klassieker, als om aan te tonen dat herinneren ook herhalen is. Maar een voorval met een van Hermans 'kroegvriendinnetjes' moest wachten tot nu om verteld te kunnen worden.
'Soms denk ik dat ik schrijf om gênante gebeurtenissen uit te wissen en te vervangen door een aanvaardbare, leefbare versie', bekent Hemmerechts. Schrijven tegen het geheugen op, dus. In het eerbetoon aan buurmeisje Mischa wordt dat: schrijven om een leven te definiëren. Om haar via het collectieve geheugen een gezicht te geven. Dat Kronkelpaden van het geheugen daar niet helemaal in slaagt, ligt minder aan Hemmerechts dan aan het onderwerp. Een blinde vlek als Mischa 'pakt niet op papier' - het truitje van de herinnering ten spijt.
De auteur: schreef meer dan twintig romans, verhalenbundels en essays. Debuteerde met Een zuil van zout.
Het boek: de schrijfster probeert o.a. haar overleden buurmeisje Mischa een gezicht te geven door herinneringen te verzamelen.
ONS OORDEEL: betrokken en mooi verwoord, maar het onderwerp 'pakt niet op papier'.
Verberg tekst