Brieven van Dikke Freddy is een verzameling schrijfsels van Antwerpse daklozen aan instanties, ministers én de koning. Brieven die ooit echt tot bij de geadresseerden zijn geraakt, maar die Vlaminck heeft herschreven. De fictieve naam 'Dikke Freddy' staat voor een typische dakloze: een veertiger met een drankprobleem, zelf geboren in een kansarm gezin.

"Ze houden zich massaal op aan markten, als de kramers gaan sluiten"

Erik Vlaminck

Vlaminck weet over wie hij schrijft, want hij toefde sinds 1992 drie jaar als straathoekwerker tussen Antwerpse armen en daklozen die niet staan ingeschreven bij daklozencentra. "Ik wist in het begin niet waar die daklozen zaten", lacht hij. "Het duurde even voor ik ontdekte dat ze zich massaal ophielden (en nog ophouden) op markten als de kramers gaan sluiten. Voor de overschotjes, hé. Ook de Quick op het Koningin Astridplein is gegeerd. Armen weten dat scholieren daar hamburgers achterlaten als ze halsoverkop naar de film vertrekken... Het Centraal Station is uiteraard hun bekendste toevluchtsoord."

Erik Vlaminck leerde in Antwerpen drie groepen daklozen onderscheiden. "Je hebt dus de 'Dikke Freddy's'. Ze waren met ongeveer 500 toen, met iets meer nu. De tweede categorie zijn jongeren tussen 15 en 25, die vaak rondhangen op de Groenplaats, aan de drugs zitten en niet per definitie uit een kansarm gezin stammen. Waren die jongeren begin '90 met 1.500, nu is dat aantal verdubbeld. De derde groep bestaat uit vrouwen. Types die tijdelijk bij een man wonen, zich laten aftroeven of het huis worden uitgegooid, doelloos rondzwerven om opnieuw bij zo'n man te belanden. We hebben destijds 500 van die vrouwen getraceerd, dat aantal is nu ietsje gestegen."

Maar de romanschrijver is de eerste om de problematiek in Antwerpen te relativeren. "Daklozen zijn in de Scheldestad een marginaal verschijnsel, terwijl je er in grootsteden als Berlijn of Dublin bijna letterlijk over struikelt."

Dat Vlaminck de lezer via brieven een inkijk geeft in de leefwereld van daklozen, is niet verwonderlijk. "Want daklozen schrijven véél brieven naar overheidsinstanties. Populairst zijn de koning en koningin Fabiola, omdat zulke brieven gratis zijn én er altijd een antwoord komt."

Meest prangende probleem van een dakloze is dat opvangcentra zo duur zijn. "Geen mens weet dat ze 15,67 euro per dag kosten", zegt Vlaminck. "Dat is de schuld van de overheid, die die centra niet subsidieert. Ander punt is dat daklozen, die vaak belanden in de kleine criminaliteit, niet worden begeleid in gevangenissen, waardoor hun problemen ook niet opgelost geraken. Dan heb je nog het ziekenkas-probleem. De wachttijd om in orde te geraken met de ziekenkas is zes maanden: veel te lang voor kansarmen, die meer dan wie ook met fysieke kwalen hebben af te rekenen."

Vlaminck hoopt dat beleidsmensen door zijn boek iets aan die problemen doen. "En dat gewone burgers zich realiseren dat ze het zo slecht niet hebben. Het is een misvatting dat daklozen graag daklozen zijn. Gelukkig beleven daklozen ook lol, vandaar ook de humor in het boek. Ik herinner me een feestje in een premetro met niet al te verse kaviaar, waar ik de geestigste moppen ooit heb gehoord..."

ANTWERPEN - Dikke Freddy, het dakloze hoofdpersonage uit Vlamincks boek, rekende uit dat een luxeverblijf aan de Costa Brava goedkoper is dan een bed in een Antwerps opvangcentrum. En hij vindt dat het geld dat de ooievaars van Planckendael kosten véél beter aan hem is besteed.

Freddy schrijft zonder gêne naar een bekende touroperator, met de vraag hem voor een levenslang verblijf in volpension in te schrijven aan de Costa Brava. Een verblijf kost daar maandelijks 446 euro, en is dus goedkoper dan de 545 euro die Dikke Freddy elke maand moet dokken in een Antwerps opvangcentrum.

"Ik zou allang mijn eigen huis kunnen hebben als tehuizen niet voortdurend mijn geld hadden ingehouden om er hun eigen huizen mee af te betalen", aldus Dikke Freddy in een brief aan toenmalig minister van Welzijn Luc Martens. Die moest maar eens ongedaan maken dat daklozentehuizen daklozen een papier laten ondertekenen dat hen zogezegd het recht geeft hun bestaansminima te innen.

Ook minister Mieke Vogels heeft van Dikke Freddy al een epistel ontvangen. Over de 10 ooievaars van Planckendael, die allemaal een zender van 2.975 euro tussen de pluimen hebben (opdat hun trektocht kan worden gevolgd) en daarbovenop 248 euro per zender per maand kosten. Of Freddy van Vogels niet het geld van 1 ooievaar kan krijgen (waarvoor hij haar maandelijks zal berichten over zijn trektocht), en of ze het geld van de 9 andere dieren niet kan besteden aan meer personeel in interneringsgestichten? "Geef Dikke Freddy eens ongelijk", besluit schrijver Erik Vlaminck.

Verberg tekst

In 1993 riep Erik Vlaminck in het tijdschrift 'Alert' Frederik De Meester in het leven. Sindsdien schrijft De Meester, alias Dikke Freddy, brieven aan de politieke en economische beleidsorganen van dit land. Zelf behoort Freddy allerminst tot een of andere bestuurlijke instantie; veeleer is hij een slachtoffer van de sociale onrechtvaardigheid, bureaucratische regelwoede en plat winstbejag waarmee machtsorganen het leven van een kansarme tot een loutere overlevingsstrijd reduceren. Als dakloze, schuldenaar, gedetineerde, vermeende zwartrijder en uitkeringstrekker ondervindt Freddy dagelijks de gevolgen van een falend, bij wijlen cynisch beleid. Maar hij kruipt in de pen en trekt ten strijde.

In 'Meer Brieven van Freddy' zijn 26 brieven gebundeld, die verschenen tussen mei 2002 en juli 2007. Onder de geadresseerden vinden we "de heer Stevaert, minister van de Afschaffing van het Kijk- en Luistergeld", "Albert van Saksen-Coburg de Laken, koning van België en Baarle-Hertog", "mevrouw Vervotte, minister van Wachtlijsten" en "de heer Anciaux, minister van Vlaamse Kermissen en Wielerwedstrijden". Met deze ironische aansprekingen tackelt de brievenschrijver de uit onwennigheid neerbuigende houding die "de leiders van dit land" onwillekeurig aannemen tegenover de sociaal kwetsbaren. De ongemakkelijkheid waarmee de maatschappelijke top geconfronteerd wordt in een rechtstreeks contact met de maatschappelijke zelfkant, is een sociologische constante. Door zijn geveinsde onwetendheid expliciteert Dikke Freddy deze gêne, die ergens te situeren is tussen plaatsvervangende schaamte, smetvrees en latent schuldgevoel.

In de eigenlijke brieven wordt de ironie op een 'Meesterlijke wijze' volgehouden. Zo zoekt Freddy de oorzaken van zijn uitzichtloze situatie nooit bij zichzelf. Zij is altijd het gevolg van "onverkwikkelijke omstandigheden" of "malversaties buiten [zijn] wil om". De onderliggende spot is ambigu. Hij ondermijnt de illusie van een existentiële vrijheid, de idee van een maakbaar lot en leven, maar tegelijkertijd verhult hij het besef van falen en een knagend zelfverwijt. Natuurlijk kan dit schuldgevoel nooit openlijk worden toegegeven, want als geen ander beseft Freddy dat het naïef is, of sarcastisch, te veronderstellen dat de paria's der beschaving het lot in eigen handen kunnen nemen. Eenmaal afgedaald in de buik van de samenleving zorgt de sociale peristaltiek ervoor dat de weg naar boven wordt afgesneden. Men komt in het sociale darmstelsel en wordt letterlijk maatschappelijk afval. Deze neerwaartse knijpbeweging wordt niet zelden gegenereerd door absurde socio-economische machinaties, getuige een brief aan de directrice van het OCMW te Antwerpen: "Mevrouw de directrice van het OCMW, u hebt op een schone manier het warm water uitgevonden. Mensen krijgen geen bankrekening omdat ze geen bestaansminimum krijgen. En mensen krijgen geen bestaansminimum omdat ze geen uittreksel van hun bankrekening kunnen voorleggen. Ge moet er maar opkomen!"

Met surrealistische reglementen en een pesterige bureaucratie wordt de sociale onderlaag gehouden waar ze is, nauwlettend in de gaten gehouden door rigide controleorganismen. In een hilarische brief aan voornoemde "minister van Vlaamse Kermissen en Wielerwedstrijden" krijgt Freddy het bezoek van een ambtenaar van het Ministerie van Sportzaken met het verzoek onverwijld mee te werken aan een dopingtest buiten competitie: "En hoewel ik heb geargumenteerd dat ik in geen twintig jaar nog op een velo heb gezeten en dat ik absoluut het carrure niet heb om coureur te zijn, bleef uw bediende halsstarrig volhouden dat hij mijn bloed wilde aftappen." Het blijkt om een kafkaiaanse naamsverwisseling te gaan. Het metaforische "bloed aftappen" zegt alles.

De idiomatische humor van Freddy De Meester is een aanklacht, een spiegel en een wapen. Hij is een aanklacht tegen de stiefmoederlijke manier waarop een oververzadigde, zelfingenomen samenleving (niet) omgaat met haar steeds groter wordende periferie. Hij is tevens een spiegel omdat hij door de steeds scherpe maar nooit verbitterde toon deze maatschappij, die zich in al zijn materiële overdaad verliest in kleingeestige bezitsdrang, kapsones en zelfmedelijden, naar zichzelf laat kijken. Ten slotte is hij ook een wapen omdat uitzichtloosheid misschien nog het beste kan worden bestreden met kwinkslagen. [Peter Meys] Verberg tekst